آیه 67 سوره قصص

فَأَمَّا مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً فَعَسى‌ أَنْ يَكُونَ مِنَ الْمُفْلِحِينَ (67)

جلد 10 - صفحه 170

بعد از ذكر احوال كفار، بيان حال تائبان و ترغيب ايشان فرمايد به توبه، بعد از تخوف و تهديد:

فَأَمَّا مَنْ تابَ‌: پس اما آنكه توبه نمود از كفر و شرك و طغيان، وَ آمَنَ‌: و ايمان آورد به يگانگى خدا و رسول او، وَ عَمِلَ صالِحاً: و بجا آورد كارهاى شايسته از طاعات و عبادات و خيرات، فَعَسى‌ أَنْ يَكُونَ مِنَ الْمُفْلِحِينَ‌:

پس اميد است كه باشد از رستگاران و نجات يابندگان از وحشت و حيرت و عذاب قيامت، و در وقت سؤال از جواب فرو نمانند.

نكته: ذكر «عسى» با آنكه مؤمن تائب و صالح، مقطوع الفلاح است، به جهت آنست كه ميان خوف و رجا باشد و به عمل صالح خود مغرور نشود. و ديگر آنكه ممكن است بعد از توبه و عمل صالح او، فعلى صادر شود كه موجب عقوبت و هلاكت او گردد.

فَأَمَّا مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً فَعَسى‌ أَنْ يَكُونَ مِنَ الْمُفْلِحِينَ (67) وَ رَبُّكَ يَخْلُقُ ما يَشاءُ وَ يَخْتارُ ما كانَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ سُبْحانَ اللَّهِ وَ تَعالى‌ عَمَّا يُشْرِكُونَ (68) وَ رَبُّكَ يَعْلَمُ ما تُكِنُّ صُدُورُهُمْ وَ ما يُعْلِنُونَ (69) وَ هُوَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ لَهُ الْحَمْدُ فِي الْأُولى‌ وَ الْآخِرَةِ وَ لَهُ الْحُكْمُ وَ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ (70)

ترجمه‌

پس اما كسيكه توبه كرد و ايمان آورد و كردكار شايسته پس اميد است كه بوده باشد از رستگاران‌

و پروردگار تو مى‌آفريند آنچه مى‌خواهد و اختيار ميكند نباشد مر آنانرا حق اختيار منزّه است خدا و برتر است از آنچه شريك قرار مى‌دهند

و پروردگار تو ميداند آنچه را پنهان ميدارد سينه‌هاشان و آنچه را آشكار ميكنند

و او است خدا نيست خدائى مگر او مر او را است ستايش در دنيا و آخرت و مر او را است حكم و بسوى او برگردانده مى‌شويد.

تفسير

خداوند سبحان پس از بيان احوال كفّار در آيات سابقه براى استثناء كسانيكه بعدا قبول اسلام نمايند فرموده و اما كسيكه توبه نمود از كفر و عصيان و مفتخر شد بايمان و اعمال صالحه پس اميد است كه به اين باقى بماند و پيرامون گناه نگردد تا از رستگاران و نجات يافتگان از عذاب الهى باشد و گفته‌اند لفظ عسى در تمام قرآن استعمال در وجوب شده چون خداوند كريم و عادت كرام جارى بر انجاز و عداست و خداوند خلق ميكند هر چه را بخواهد از اشياء و اختيار ميكند هر كه را بخواهد از اشخاص براى رسالت از طرف خود و امامت بر خلق و نبوده و نخواهد بود براى خلق اختيارى در تعيين پيغمبر و نصب امام چون اختيار از كسى بطور قطع و يقين بجا و در محلّ لايق واقع ميشود كه عالم باشد بباطن و ضمير مختار كه مصلح است يا مفسد و كسى جز خداوند كه خالق موجودات است چنين علم و اطلاعى را ندارد لذا شخص ممكن است بگمان خود اختيار نمايد مفسد را بجاى مصلح چنانچه در اختيار حضرت موسى هفتاد مرد را براى ميقات از اخيار بنى اسرائيل روى داد و آنها تقاضاى بيجا نمودند و بصاعقه هلاك شدند با آنكه‌

جلد 4 صفحه 203

پيغمبر اولو العزم بود چه رسد برعيّت كه بخواهند امام اختيار نمايند يا براى امر رسالت اشخاص معيّنى را در نظر بگيرند و ترجيح دهند آنها را بر مختار خدا و بگويند وليد بن مغيره از مكّه و عروة بن مسعود ثقفى از طائف لايق براى اين مقام است نه يتيم ابو طالب يا آن سه خليفه مقدّمند بر امير المؤمنين عليه السّلام در خلافت از پيغمبر و زعامت بر امّت و از اين قبيل هفوات غير قابل استماع چنانچه مفسّرين نقل نموده‌اند و در اخبار ائمه اطهار بامر امامت تصريح شده و باين آيه استدلال فرموده‌اند بر آنكه مردم حق نصب امام را ندارند و اين توهّم فاسد ريشه و پايه مفاسد و مظالم و گمراهيهاى اين امّت شده چنانچه خداوند در جاى ديگر فرموده ما كان لمؤمن و لا مؤمنة اذا قضى اللّه و رسوله امرا أن يكون لهم الخيرة من امرهم و بنابراين مراد از اختيار نداشتن خلق اختيار نداشتن آنها است در مقابل اختيار خدا و در مورديكه علم بآن ندارند و محتمل است مراد اختيار نداشتن آنها باشد مگر باختيار او بدليل آنكه لا حول و لا قوّة الّا باللّه العلىّ العظيم و لا مؤثّر فى الوجود الا اللّه و هو القاهر فوق عباده و هو اللّطيف الخبير و او است خداوند و معبود بحقّى كه متّصف است بتمام صفات كمال و منزّه است از تمام عيوب و نيست معبود بحقّى جز او و مخصوص باو است ستايش در دنيا و آخرت و اختصاص باو دارد حكم بحق و فرمانفرمائى مطلق و تميز بين اهل حق و باطل و بسوى او و حكم او و جزاى او است بازگشت خلائق تمامى در روز قيامت و هر نعمتى از او شروع شده و باو ختم خواهد شد.

فَأَمّا مَن‌ تاب‌َ وَ آمَن‌َ وَ عَمِل‌َ صالِحاً فَعَسي‌ أَن‌ يَكُون‌َ مِن‌َ المُفلِحِين‌َ (67)

‌پس‌ اما كسي‌ ‌که‌ توبه‌ كند ‌از‌ معاصي‌ و ايمان‌ آورد و عمل‌ صالح‌ بجا آورد ‌پس‌ اميد ‌است‌ اينكه‌ بوده‌ ‌باشد‌ ‌از‌ رستگاران‌.

‌در‌ باب‌ رستگاري‌ چهار امر شرط ‌است‌:

«1» توبه‌ ‌از‌ معاصي‌ چه‌ معاصي‌ قلبيه‌ مثل‌ كفر و شرك‌ و ضلالت‌ و بدعت‌ و انكار ضروريات‌ و چه‌ معاصي‌ نفسيه‌ ‌از‌ اخلاق‌ رذيله‌ و صفات‌ خبيثه‌ و ملكات‌ قبيحه‌ و چه‌ معاصي‌ جوارحيه‌ ‌از‌ ارتكاب‌ منكرات‌ و محرمات‌ عقليه‌ و شرعيه‌. و حقيقت‌ توبه‌ ندامت‌ ‌است‌ چنانچه‌ فرمود:

كفي‌ ‌في‌ التوبة الندم‌

و خداوند وعده‌ قبول‌ داده‌ أَن‌َّ اللّه‌َ هُوَ يَقبَل‌ُ التَّوبَةَ عَن‌ عِبادِه‌ِ (توبه‌ ‌آيه‌ 104) وَ هُوَ الَّذِي‌ يَقبَل‌ُ التَّوبَةَ عَن‌ عِبادِه‌ِ وَ يَعفُوا عَن‌ِ السَّيِّئات‌ِ (شوري‌ ‌آيه‌ 25) «2» ايمان‌ بجميع‌ عقايد حقه‌ ‌از‌ توحيد و عدل‌ و نبوت‌ و امامت‌ و معاد و ضروريات‌ دين‌ و مذهب‌.

جلد 14 - صفحه 266

«3» اعمال‌ صالحه‌ ‌از‌ واجبات‌ مثل‌ صلوة و صوم‌ و زكاة و خمس‌ و حج‌ و جهاد و امر بمعروف‌ و نهي‌ ‌از‌ منكر و تولي‌ و تبرا ‌که‌ مفاد (فَأَمّا مَن‌ تاب‌َ وَ آمَن‌َ وَ عَمِل‌َ صالِحاً) ‌است‌.

«4» موافات‌ ‌که‌ بقاء ‌بر‌ ايمان‌ و اعمال‌ صالحه‌ و تارك‌ معاصي‌ ‌باشد‌ ‌تا‌ آخر عمر ‌که‌ ‌اگر‌ و ‌لو‌ يك‌ ساعت‌ قبل‌ الموت‌ كافر ‌ يا ‌ مشرك‌ ‌ يا ‌ شاك‌ ‌در‌ يكي‌ ‌از‌ اعتقادات‌ شد بي‌ ايمان‌ ميرود و كليه‌ اعمال‌ ‌او‌ حبط ميشود و لذا تعبير بعسي‌ فرمود.

فَعَسي‌ أَن‌ يَكُون‌َ مِن‌َ المُفلِحِين‌َ فلاح‌ و رستگاري‌ باين‌ ‌است‌ ‌که‌ نه‌ ‌در‌ حالت‌ نزع‌ و نه‌ ‌در‌ قبر و نه‌ ‌در‌ عالم‌ برزخ‌ و نه‌ ‌در‌ صحراي‌ محشر هيچگونه‌ آسيبي‌ نداشته‌ ‌باشد‌.

]

(آیه 67)- و از آنجا که روش قرآن این است که همیشه درها را به روی کافران و گنهکاران باز می‌گذارد تا در هر مرحله‌ای از فساد و آلودگی باشند بتوانند به راه حق برگردند، در این آیه می‌افزاید: «اما کسی که توبه کند و ایمان آورد و عمل صالح انجام دهد امید است از رستگاران باشد» فَأَمَّا مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً فَعَسی أَنْ یَکُونَ مِنَ الْمُفْلِحِینَ.